Archeologie in 3D

Archeologen mogen dan graven in het verre verleden, ze maken ook gebruik van de nieuwste technologische middelen om hun resultaten te verbeteren en zichtbaar te maken. Het omzetten van grote hoeveelheden data naar drie dimensionale beelden is zo’n technologische vernieuwing. Peter Attema, Frans van Hoesel en Remco Bronkhorst leggen uit hoe dat werkt bij de opgravingen in het Italiaanse Crustumerium.

Afdalen in een grafkelder

Ik word ontvangen in het Reality Center van het Centrum voor Informatie Technologie (CIT) van de universiteit. Frans van Hoesel zet de apparatuur aan en wijst me de ruimte. Getooid met pet, 3D bril en met sloffen aan de voeten dalen we af in een kamergraf uit de 7^e eeuw voor Christus. Het is bukken om het graf te betreden. Frans reikt me een digitale zaklamp aan. Naast mij hurkt Peter Attema, die de opgravingen in Crustumerium leidt. In een kamergraf werden meerdere mensen bijgezet, ik ontwaar twee nissen voor me en één links met nog botresten. Peter wijst me op de grond, daar lag nog een vierde dode. “Daarbij vonden we ook kleine flesjes waarin waarschijnlijk lekker geurende olie zat om de doden mee in te smeren en mee te geven voor het hiernamaals”, vertelt hij erbij. “Waar rook dat naar?” Ik merk dat de virtuele omgeving mijn nieuwsgierigheid en fantasie prikkelt. Hij lacht: “Dat weten we niet, er zat niets meer in.”

Belang voor wetenschap en wetenschapscommunicatie

Boven in het kantoor praten we verder over de samenwerking tussen archeologen en IT’ers. Peter Attema: “Het begon eigenlijk met de data die we verzamelden bij opgravingen. Dat waren zulke grote hoeveelheden dat we ze bij het GIA niet goed konden verwerken. Je moet je voorstellen, vroeger moest alles getekend en met de hand gemeten worden. Maar er komen steeds meer mogelijkheden om exact te meten en details vast te leggen. Als je bijvoorbeeld systematisch foto’s maakt en deze door software aan elkaar kan laten rekenen, dan kun je daarmee de registratie enorm verbeteren. Deze techniek staat bekend als fotogrammetrie en is nu zelfs met je smartphone mogelijk. Maar daarnaast kun je bij een opgraving ook drone-beelden, geofysische gegevens uit weerstandsmetingen, grondradar en metingen met lasers gebruiken. Als je die gegevens aan elkaar kunt koppelen, worden ze veel inzichtelijker. 3D technieken helpen daarbij enorm en zijn dus belangrijk voor de ontwikkeling van de wetenschap. Maar we zagen direct ook dat dit de potentie heeft om archeologie op een aantrekkelijke manier aan het publiek te tonen.”

Samenwerking in Crustumerium

Waarom is de opgraving in Crustumerium nu bij uitstek geschikt voor 3D beelden? “Dat heeft eigenlijk meerdere redenen. Ten eerste de complexiteit van het project. Je hebt er een wirwar aan graven, waarin oudere graven soms ook weer onder nieuwere liggen met daar tussendoor een verdedigingsgracht en erboven resten van een nederzetting. 3D helpt om de verbanden duidelijk te krijgen. Daarnaast zijn de omstandigheden om zulke dingen uit te proberen gunstig. Er is een langdurige stabiele samenwerking met de archeologische dienst en universiteit van Rome en met commerciële partijen. We hebben de tijd en ruimte om iets te ontwikkelen en in de volgende opgraving te vervolgen en verbeteren. Frans van Hoesel voegt daaraan toe dat het voor IT-specialisten leuk is om met onderzoekers mee te denken en te zoeken naar mogelijkheden om de opgedane technische kennis ook weer verder te verspreiden naar andere disciplines.

Een blik op de toekomst

Het verspreiden van de kennis gebeurt onder andere in het onderwijs aan archeologiestudenten. Het verbaast Peter Attema hoe goed studenten zich dit soort dingen eigen kunnen maken en wat ze allemaal zelf kunnen ontwikkelen. Student Remco Bronkhorst, die zich heeft toegelegd op 3D in de archeologie, beaamt dat. Hij toont me in snel tempo de fijne kneepjes van het vak en wat voor beelden en kennis dat op kan leveren. We hebben het ook over andere archeologische projecten zoals het identificeren van botten tijdens het veldwerk via een 3D-app.

Dan komt het gesprek weer terug bij het zichtbaar maken van archeologie aan een breed publiek. De grafkelder die ik zojuist virtueel bezocht is nu ter plekke weer dicht. Het kost te veel om deze graven voor bezoekers open te houden en te beschermen, maar op deze manier kun je ze nog steeds bezoeken. Dat geeft echt een ander gevoel dan een vitrine met potscherven, daar zijn de archeologen zich ter dege van bewust. In 2019 staat een tentoonstelling gepland in het Allard Pierson museum in Amsterdam over de opgravingen in Crustumerium en Satricum (met de UvA). Attema: “We willen daar ook 3D gebruiken om het publiek te laten ervaren hoe belangrijk deze projecten zijn. Hoe we dat precies gaan doen ligt aan de mogelijkheden van het museum. Maar deze plaats zegt zoveel over de opkomst van het Romeinse Rijk, daar wil je echt bij kunnen zijn.”