ournalistiek ondernemerschap

Ondernemerschap is in opkomst in de journalistiek. Wist u dat in Nederland ongeveer de helft van de ca. 7000 journalisten momenteel als zelfstandige werkt? Dat betekent dat ze niet meer in dienst zijn van een krant of een omroep, maar hun eigen nieuws- en achtergronditems maken, verkopen en verspreiden. Hoe beïnvloedt ondernemerschap het werk van journalisten en welke gevolgen heeft dit voor hun taak om burgers te informeren? Universitair hoofddocent Journalistiek en Rosalind Franklin Fellow* Tamara Witschge kreeg in 2015 een VIDI-subsidie om onderzoek op te zetten.

Promovendi als ondernemers

Het VIDI-project van Witschge heeft een bijzondere vorm: Naast meer conventionele en theoretische onderzoeksmethoden is er in het onderzoeksproject ook ruimte voor praktijkonderzoek. Vanaf februari 2016 gingen promovendi Amanda Brouwers en Sofie Willemsen niet alleen aan de slag als onderzoekers, ze worden ook journalistiek ondernemers. Ze zullen het proces dat ze doormaken als startende ondernemer bijhouden door middel van auto-etnografisch onderzoek met audio-visuele verslaglegging, denk aan foto’s en persoonlijk dagboeken. In het journalistieke onderzoek is dat een nieuwe innovatieve methode. Waarom heeft Witschge daarvoor gekozen? “De wetenschap moet niet ver af staan van de samenleving en er alleen als een kritische buitenstaander naar proberen te kijken. Als we willen weten hoe de journalistieke praktijk zich op dit moment ontwikkelt, hoe kun je dat beter kwalitatief onderzoeken dan door er deel van uit te maken? De combinatie van onderzoeker en ervaringsdeskundige geeft een andere dynamiek. Natuurlijk ervaren de promovendi niet precies dezelfde onzekerheden als echte ondernemers, ze hebben immers hun onderzoekspositie. Maar we krijgen zo wel rijke verhalen midden in het proces. Dat biedt andere informatie dan mensen vragen hoe ze ergens gekomen zijn. Of het nu een succesverhaal of een verhaal van ‘mislukking’ betreft, er altijd wordt altijd achteraf een lineair, kloppend verhaal van gemaakt. Dan vergeet je bijvoorbeeld de perioden van onzekerheid of de keuzes die je maakte die nergens toe leidden. Dat is de diepgang die dit type onderzoek kan bieden, wanneer we dat combineren met resultaten uit de andere methoden.”

Kennis ontstaat in samenwerking

Er is in dit onderzoeksproject ook veel ruimte voor kennisbenutting in samenwerking met beroepsorganisaties. Zo zijn er vijf activiteiten gepland , startend met een inventarisatie van issues voor onderzoek op een bijeenkomst met ondernemende journalisten, gevolgd door workshops en een e-boek met portretten. Witschge: “Ik ben heel erg voor ‘knowledge circulation’. Ik ontmoet veel journalisten en journalistieke organisaties op verschillende platforms. Zo ben ik bijvoorbeeld lid van Raad van Toezicht van de VPRO, voorzitter van de Stichting Crowdpress en ik werk graag mee aan allerlei professionele en publieke evenementen. Dan merk je dat de uitwisseling van ervaringen, kennis en vragen vanzelf ontstaat. Ik zie journalisten niet als onderzoeksobjecten, maar als partners. We hebben hetzelfde belang: beter begrijpen hoe het zit, wat de effecten van veranderingen zijn, waar de beroepsgroep en de maatschappij naar toe willen. Ik leer van hen en zij van mij, die kennis ontstaat in samenwerking. In het begin dacht ik nog: Zouden mensen wel kritisch willen kijken naar ondernemerschap? We zien natuurlijk graag succesverhalen; Jonge ondernemende helden redden de journalistiek. Maar ik ontmoet herkenning en verademing dat dit project de dagelijkse journalistieke praktijken genuanceerder in kaart brengt. In het e-boek wil ik tien portretten opnemen van ondernemers in de creatieve sector. Daarin wil ik dat oppervlakkige en stereotype beeld ook graag doorbreken. Een krachtig, menselijker tegenwicht bieden, deze ondernemers een gezicht geven.”

Geesteswetenschappen in een duurzame samenleving

Dit onderzoek staat op meerdere manier midden in de maatschappij. Ondernemerschap in de journalistiek kan gevolgen hebben voor onze democratie, waarin journalisten een belangrijke kritische en controlerende functie hebben. Maar ook op andere terreinen wint ondernemerschap aan terrein, denk bijvoorbeeld aan kunstenaars. “We moeten eerlijk kunnen bekijken wat de gevolgen daarvan zijn voor deze mensen en beroepsgroepen, maar ook voor onze samenleving. Daar ligt de kracht van de geesteswetenschappen, in de reflectie en de ruimte voor alle menselijke nuances. We kunnen geen duurzame samenleving volhouden waar alleen plaats is voor superhelden.”

*Het Rosalind Franklin Fellowship programma is een prestigieus programma van de Rijksuniversiteit Groningen voor zeer talentvolle vrouwelijke wetenschappers.