Skip to ContentSkip to Navigation
Over ons Faculteit der Letteren Onze faculteit Letteren & Samenleving Onze bijdrage aan de SDGs

Gelukkig gezond!

Van historisch onderzoek tot een actuele expositie
Rina Knoeff
Rina Knoeff

Gezond leven is in. We gaan naar de sportschool, eten superfoods, doen powernaps en onze badkamers zijn kleine wellnesscentra. Maar hoe nieuw is deze trend? De tentoonstelling ‘Gelukkig Gezond! Histories of Healthy Ageing’ laat zien dat een gezonde levensstijl al sinds de oudheid wordt gekoppeld aan zes factoren, die ook nu actueel zijn: klimaat, dieet, lichaamsbeweging, slaappatronen, detox en emotionele balans. Deze onderwerpen vormen de rode draad van de tentoonstelling die vanaf 22 juni 2017 te zien was in het Universiteitsmuseum Groningen. De onderzoeker achter deze expositie is historica dr. Rina Knoeff.

De tentoonstelling komt voort uit het NWO-Vidi project ‘Vital Matters: Boerhaave's Chemico-medical Legacy and Dutch Enlightenment Culture’. Daarin werkte Rina Knoeff samen met James Kennaway, Marieke Hendriksen en Ruben Verwaal. “We hadden eigenlijk helemaal geen expositie gepland, want destijds was kennisbenutting nog geen vast onderdeel van het onderzoeksvoorstel. Maar Healthy Ageing werd een RUG-speerpunt en we zagen steeds beter dat wat we bestudeerden in de geschiedenis perfect aansloot bij het heden. Er was toen én nu zoveel aandacht voor een gezonde levensstijl; die parallel was een tentoonstelling waard. We vonden in het Akkoord van Groningen een betrokken partner die met het Muleriusfonds het project mede wilden financieren.”

Geert Boomgaard op zijn 100e verjaardag met zijn broer en zus
Geert Boomgaard op zijn 100e verjaardag met zijn broer en zus

De voorbereiding: Een 110 jarige Groninger en moderne piskijkers

Een interessant onderwerp, gedegen wetenschappelijk onderzoek en financiering mogen onmisbare basiselementen zijn, ze maken nog niet automatisch een goede tentoonstelling. “We hebben van het begin af aan goed samengewerkt met het Universiteitsmuseum. Conservator Rolf ter Sluis kent de ruimte en weet wat werkt, zijn educatieve medewerkers kunnen het ook voor kinderen leuk en interessant maken.”

De expositie legt steeds de link naar het hier en nu, zodat de bezoeker de geschiedenis kan plaatsen en verbinden aan zijn eigen leven. Zo opent de tentoonstelling met de Groninger Geert Boomgaard. Veel mensen denken dat mensen vroeger niet oud werden, maar de hoge kindersterfte tot in de 19e eeuw vertekent ons beeld. Mensen werden weliswaar gemiddeld niet oud, maar oude mensen waren er wel degelijk. Boomgaard werd 110 jaar en woonde lang in een hofje vlakbij het Harmoniegebouw.

“Natuurlijk kostte het tijd, creativiteit en flexibiliteit om dit soort verhalen te vinden en goed te presenteren. We hebben wel veel plezier gehad met zijn allen! Je moet de teksten kort houden en altijd zoeken naar een grap, een knipoog. Daarom hebben we ook de toiletten betrokken in de expositie. Er staat o.a. een urinecontainer waar de hedendaagse onderzoekers van Life Lines gebruik van maken. Zo zie je direct dat piskijkers die diagnoses stelden op basis van urine en een klachtenbriefje zo gek nog niet waren. We doen het nog steeds! Hoe cultureel bepaald omgaan met urine kan zijn, zie je aan een Japanse apparaatje dat plasgeluiden kan maskeren.”

Grote belangstelling en nieuwe kansen

In juni 2017 werd de expositie geopend, tegelijk met een internationaal wetenschappelijk congres over het onderwerp ‘Histories of Healthy Ageing’. Wat is het verschil tussen presenteren voor wetenschappelijke collega’s en niet-vakgenoten? Knoeff: “Dat vind ik niet zo verschillend. Vakgenoten zijn zelden gespecialiseerd in precies hetzelfde, dus je moet altijd je onderwerp introduceren. Collega’s kennen de context en de methoden natuurlijk beter, maar iedereen is gebaat bij een leuk praatje. Het boek bij de tentoonstelling, met ICOG-collega’s Onno van Nijf en Catrien Santing als medeauteurs, is daarom ook voor iedereen goed leesbaar.”

Direct bij de opening bleek al dat de belangstelling groot was. “Ik werd echt platgebeld door journalisten en andere geïnteresseerden. Dat had ik me toch niet echt gerealiseerd. Als wetenschapper werk je toch altijd wat in de luwte, nu stond ik ineens in het middelpunt van de belangstelling. Het leverde me waardevolle ervaringen en contacten op die ik ook zeker meeneem in vervolgaanvragen voor onderzoek.” De tentoonstelling bleek een geweldig succes, het is de meest bezochte tentoonstelling van het Groninger universiteitsmuseum ooit met meer dan 20.000 bezoekers. Daarom werd hij verlengd tot 16 juli 2018.

Wandelen is goed voor de gezondheid!
Wandelen is goed voor de gezondheid!

“Wetenschappelijke en maatschappelijke output zijn gelijkwaardig”

Dat tentoonstellingen een goed middel kunnen zijn om een breder publiek kennis te laten maken met wetenschappelijke kennis is binnen het ICOG bekend. Ook historica Megan Williams had in 2017 een interessante tentoonstelling met lezingen en workshops in het GRID Grafisch museum Groningen onder de titel ‘Papier ontvouwd, Groningers en hun papier’. Hoogleraar in de moderne kunst Ann-Sophie Lehmann had met ‘Object lessons’ veel succes in het Museum der Dinge in Berlijn.

“Wetenschappers onderschatten vaak het effect van maatschappelijke output. Dat is niet terecht. Ik vind wetenschappelijke en maatschappelijke output eigenlijk gelijkwaardig. Zonder deze expositie was ik nooit binnengekomen bij de Aletta Jacobs School of Public Health. ‘Gelukkig Gezond!’ toonde hen dat de geesteswetenschappen een belangrijke bijdrage kunnen leveren aan kennis over gezondheid. Historici zijn lang voorzichtig geweest met lessen trekken uit het verleden. Je kunt ook niet zomaar een historische aanpak van een probleem plakken op een vergelijkbare actuele situatie. Maar de geschiedenis laat ons wel met meer afstand kijken, zodat we patronen zien en ook zien dat zaken minder absoluut zijn dan we soms denken. Ons idee over bijvoorbeeld een gezond gewicht blijkt dan ineens cultureel bepaald. De historicus geeft de maatschappij een geheugen en juist dat historische besef geeft ons de mogelijkheid om andere perspectieven ruimte te geven. Zo leer je wel degelijk van het verleden. Ik vind dat spannend!”

Laatst gewijzigd:13 juni 2019 14:00
View this page in: English