Skip to ContentSkip to Navigation
Over ons Faculteit Gedrags- en Maatschappijwetenschappen Onderzoek

Interview: De zin en onzin van psychische labels

Autisme, ADHD, schizofrenie, depressie, borderline: het aantal psychische labels dat mensen krijgen opgeplakt neemt toe. Helpt dat bij de behandeling van klachten, of werkt het juist averechts?

Door Maaike Borst, Dagblad van het Noorden

Voelt iemand zich ongelukkig? Is een kind druk en onhandelbaar? Lukt het niet om aan te haken in de maatschappij?

Een psychisch label is snel geplakt. In de DSM, het handboek voor psychologen en psychiaters, staan meer dan driehonderd verschillende stoornissen beschreven. Depressie, ADHD, autisme; allemaal psychische aandoeningen die zijn vastgelegd. Voldoe je aan genoeg kenmerken van zo’n label, dan kom je in aanmerking voor behandeling of medicatie.

Marieke Pijnenborg
Marieke Pijnenborg

,,De DSM wordt iedere keer dikker”, zegt psycholoog Marieke Pijnenborg, die aan de Rijksuniversiteit Groningen (RUG) onderzoek doet naar psychotische stoornissen, over de opeenvolgende edities van het handboek. ,,Eerst leidde dat tot enthousiasme onder psychologen. We ontdekken steeds meer, zo was de gedachte, onze kennis groeit. Tegenwoordig is de reactie vooral: we bedénken steeds meer.”

Vooroordelen

Kritiek Kritiek op de classific classificaties van de DSM (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) en het gebruik ervan neemt toe. Want wie bijvoorbeeld het stempel depressie, ADHD of autisme krijgt is daarmee niet altijd geholpen, terwijl je wel kunt aanlopen tegen vooroordelen in de maatschappij.

,,We gaan er nog steeds te veel van uit dat zo’n stoornis iets is dat huist in een persoon’’, zegt psycholoog Laura Batstra van de RUG, bekend om haar onderzoek naar en kritiek op diagnose en behandeling van ADHD. ,,Alsof er iets mis is met je brein. Terwijl psychische problemen veel meer te maken hebben met omstandigheden. Als je een trauma hebt opgelopen bijvoorbeeld, of kampt met geldzorgen, kan de psychische ontregeling groot zijn. Dat is zuur. Een psychiater wordt vaak nog gezien als specialist van het brein.”

Laura Batstra
Laura Batstra

Zin en onzin

Pijnenborg en Batstra zien zichzelf als onderdeel van een nieuwe generatie die anders kijkt naar psychische klachten. We moeten af van de DSM, die koppeling aan het brein, en termen als ‘stoornis’, vinden zij.

,,We zitten midden in een verschuiving”, zegt Pijnenborg. ,,Toen ik twintig jaar geleden begon waren we als psychologen veel meer bezig met symptoombestrijding. Nu gaat het meer om wat voor iemand belangrijk is om een zinvol leven te leiden. Als je stemmen hoort door een psychose, kun je ook kijken hoe je met die stemmen kunt leven.”

Als een individu niet meekomt in de samenleving wordt vaak gekeken naar wat er mis is met die persoon. Terwijl je ook kunt kijken naar wat er mis is met de samenleving waardoor er zoveel mensen zijn die niet meekomen. Batstra: ,,Er zijn kinderen die op geen enkele school welkom zijn omdat ze voor extra uitdagingen zorgen. Die kinderen noemen we dan ‘ziek’. Terwijl dat een symptoom is van ons overbelaste en overspannen onderwijssysteem.”

Begrip

Een psychisch label is niet altijd negatief. Voor patiënten en hun omgeving kan het duidelijkheid en houvast geven. Het voelen als een verklaring voor waarom sommige dingen niet lukken. ,,Maar eigenlijk is ADHD geen verklaring. Het is een beschrijving van bepaalde gedragingen of emoties, geen oorzaak ervan.”

Waar een label wel bij helpt is het krijgen van begrip, van mededogen. ,,Ik vind het heel droevig dat je een label nodig hebt om begrip en steun te krijgen. Maar omdat het zo werkt begrijp ik wel dat ouders een label willen voor hun kind.”

Een label kan leiden tot begrip, maar ook tot vooroordelen. ,,Het stigma van een psychisch label is groot”, zegt Pijnenborg. ,,Ik ken genoeg voorbeelden van mensen die worden afgewezen zodra ze hun diagnose onthullen.”

ADHD

Toekomst

Nederlandse psychologen en psychiaters kunnen nauwelijks om de DSM heen. Om behandelingen en medicatie vergoed te krijgen, eisen de zorgverzekeraars voor volwassenen een DSM-classificatie. ,,In de jeugdzorg is dat godzijdank niet meer zo”, zegt Batstra. ,,Maar ook in de jeugdzorg lukt het instellingen nog niet goed om te stoppen met het denken en handelen in termen van DSM-stoornissen. Dat hebben ze immers decennialang aangeleerd gekregen.”

De DSM is ooit gestart om een ‘gemeenschappelijke taal’ te vinden voor behandelaars. Waar hebben we het over bij ‘depressie’, welke kenmerken horen daarbij?

,,Het is uit de hand gelopen, zeggen ook sommige opstellers van de DSM zelf”, zegt Batstra. Door de grote hoeveelheid stoornissen die er in staan en de grote waarde die daaraan wordt toegedicht. ,,Het leidt tot rare situaties’’, aldus Pijnenborg.

Psychologen moeten mensen classificeren om een behandeling vergoed te krijgen, terwijl die classificatie zelf patiënten soms meer kwaad dan goed doet. Pijnenborg: ,,Een label ‘schizofrenie’ doet wat met je hoop voor de toekomst.”

Bovendien is zo’n classificatie niet nodig om te bepalen welke behandeling of medicatie nodig is. ,,Daarvoor is altijd maatwerk nodig, je moet weten wat er in iemands leven speelt of is ge beurd. Sommige medicijnen of therapieën werken bij de een wel en bij de ander niet. Dat is een kwestie van proberen. Er bestaat geen standaard behandelplan voor schizofrenie.”

Alternatief

Een psychische aandoening is wat anders dan een gebroken knie. ,,Dat is het probleem van de DSM”, zegt Batstra. ,,Je kunt het medische model niet toepassen op psychische problemen. ”Een alternatief voor de DSM is er nog niet, maar Batstra en Pijnenborg zien het veld veranderen. Pijnenborg probeert vooral van binnenuit betere richtlijnen voor diagnostiek op te stellen, Batstra is activistischer en maakt zich geregeld boos over bijvoorbeeld verkeerde voorlichting over ADHD. ,,Je moet lawaai maken om iets te veranderen”, is haar ervaring.

,,We zoeken veel te vaak het probleem bij het individu”, zegt Batstra. ,,We doen te weinig aan de ongunstige sociale omstandigheden die psychische nood veroorzaken. We doen te weinig aan armoede, aan het schoolsysteem, aan de prestatiemaatschappij. Weet je wat we zouden moeten doen? Een DSM opstellen van societal problems . Maar ja, wie wil daar nou in investeren? Niet de farmaceutische industrie.”

  • Psycholoog Marieke Pijnenborg doet onderzoek naar psychotische stoornissen. Ze is hoofd wetenschappelijk onderzoek Langdurige Zorg GGZ Drenthe.
  • Psycholoog Laura Batrstra, bekend om haar onderzoek naar en kritiek op diagnose en behandeling van ADHD, is onder andere Voorzitter Bestuur Stichting Pedagogisch Onderwijs en Docent bij Stichting Pedagogisch Onderwijs.
Laatst gewijzigd:23 november 2022 12:45
View this page in: English