Hoe bepalen relaties ‘religie’ en ‘wetenschap’?

Promovenda Laura Vollmer onderzocht hoe de interactie en relaties tussen religie en wetenschap de concepten ‘religie’ en ‘wetenschap’ bepalen. Op donderdag 8 juni zal zij haar proefschrift verdedigen om de doctorsgraad in de Vergelijkende Religiewetenschap te verkrijgen.

Proefschrift

De thesis van Laura Vollmer heeft als titel ‘The relationality of religion and science: Toward a new discourse-analytical framework’, maar in plaats van te vragen wat de relatie tussen religie en wetenschap is, wordt in dit werk onderzocht hoe relaties ‘religie’ en ‘wetenschap’ bepalen. Vollmer betoogt dat zowel bij de bestudering van religie als in de wetenschapsbeoefening in het algemeen ‘relationaliteitsanalyse,’ waarin de relaties zelf het primaire analyseobject zijn, toegevoegde waarde kan hebben. Zo kan onduidelijkheid omtrent kernbegrippen overwonnen worden en de aandacht worden verlegd van wat de betekenis van een term is naar het hoe van een term in een discoursanalytisch kader.

Aannames over relaties zitten ingebouwd in onze definities

Iets concreter: Laura’s onderzoek naar het historische (Engelstalige) discours van de term ‘religie’ in relatie tot de term ‘wetenschap’ laat zien dat de relationele afbakening van de twee heeft geleid tot de toekenning van definities die daarvoor nog niet bestonden. Laura zegt hierover: 'Zo zien we bijvoorbeeld dat de eerste argumenten om ‘religie’ en ‘wetenschap’ als tegengestelde concepten te zien in het discours verschijnen samen met de eerste definities van ‘religie’ als strikt bovennatuurlijk en ‘wetenschap’ als strikt natuurlijk. Aannames over relaties zitten ingebouwd in onze definities van termen, en die worden vervolgens gebruikt in discussies over relaties. Zo ontstaat een cirkelredenering. De redenering dat de concepten ‘religie’ en ‘wetenschap’ tegengesteld zijn op basis van de tweedeling bovennatuurlijk-natuurlijk is circulair omdat de definities van ‘bovennatuurlijk’ en ‘natuurlijk’ een product zijn van het beschouwen van ‘religie’ en ‘wetenschap’ als tegengesteld. Het conflict tussen religie en wetenschap is een construct, maar wel een heel echt construct, dat echte mensen raakt. Toch zijn er veel verschillende mogelijkheden voor de relatie religie-wetenschap en dus is er niets wat ons tegenhoudt om die relatie op een heilzame manier vorm te geven.'

Termen blijven fluïde

'Mijn interesse voor dit onderwerp werd gewekt toen ik in de feedback van professoren met wie ik in mijn academische carrière te maken had herhaaldelijk de vraag kreeg: ‘Wat bedoel je met deze of die term?’. Ik denk dat het niet nodig, noch effectief, is om elke term te definiëren, want begrippen zijn erg ‘fluïde’, veranderlijk. En dit leidde mij naar de vraag: ‘Hoe kunnen we begrippen analyseren als we niet precies de vinger kunnen leggen op hun betekenis?’. Ik begon na te denken over wat die fluïditeit betekende en hoe de betekenis van termen verandert. Ik suggereerde dat we van dit ‘hoe’ onze vraag maken als leidraad voor hoe we onze termen analyseren en begrijpen. Ik beargumenteer dat we ons gebruik van begrippen moeten zien als een actie die, of proces dat bijdraagt aan hun betekenis in plaats van te proberen ze zodanig te contextualiseren dat ze een vaste betekenis krijgen. Want hoe context-specifiek we ook worden, termen blijven fluïde.'

Samenwerking was een groot genoegen

Laura volgde een Master in Oost-Azië Studies aan Washington University, St. Louis, en een Research Master in Theologie en Religiewetenschappen aan de Rijksuniversiteit Groningen. Voor haar tweede Master koos ze in de eerste plaats voor Groningen om te kunnen werken met Kocku von Stuckrad, mede vanwege haar fascinatie voor zijn werk over discoursanalyse bij de bestudering van religie. Ze voegt hier enthousiast aan toe: 'Nadat ik in diverse hoedanigheden met hem had gewerkt, zoals zijn supervisie bij mijn MA thesis, evenals met Christoph Jedan, vond ik dat zij beiden enorm bijdroegen aan mijn ontwikkeling als wetenschapper. Onze samenwerking was een groot genoegen. Ze zijn buitengewoon deskundig, behulpzaam en gewoon briljant!'

Promotie

Op 8 juni zal Laura haar proefschrift verdedigen in het bijzijn van haar promotoren prof. dr. Kocku von Stuckrad, hoogleraar Religiewetenschap, en prof. dr. Christoph Jedan, hoogleraar Godsdienstfilosofie en Ethiek aan de Faculteit Godgeleerdheid en Godsdienstwetenschap van de RUG.

• Wanneer:      Donderdag 8 juni 2017
• Aanvang:       14:30
• Waar:            Academiegebouw