Prof.dr. Andy F. Sanders: “Theoloog McGrath sticht verwarring in debat tussen wetenschap en geloof.”

Met zijn nieuwe boek "The Open Secret. A new Vision for Natural Theology" , bewijst de wereldberoemde Britse theoloog Alister McGrath noch het geloof, noch de wetenschap een dienst. Dat vindt RUG-hoogleraar godsdienstfilosofie Andy Sanders. McGrath presenteert zijn christelijke theologie volgens hem als een soort superwetenschap. “Zo sticht hij verwarring in het debat tussen geloof en wetenschap. Ik reken op veel kritische geluiden als McGrath binnenkort naar Groningen komt om de Nederlandse vertaling van zijn boek te presenteren.”

Het kennen van God via de rede en de natuur, de door God geschapen werkelijkheid. Dat is waar het in de natuurlijke theologie om draait. Dit soort theologie probeert niet direct op de Bijbel of andere openbaringsgeschriften terug te grijpen maar bij het denken over God zoveel mogelijk uit te gaan van het menselijke verstand en de ervaring. De oude Grieken en Romeinen hielden zich al met natuurlijke theologie bezig. In de middeleeuwen name de natuurlijke theologie een hoge vlucht, maar na de Verlichting en de 19e-eeuwse godsdienstkritiek raakte zij steeds verder in het nauw. Ook vooruitgang in de natuurwetenschap speelde daarbij een belangrijke rol. Alister McGrath, een gelauwerd theoloog uit Oxford die over de hele wereld lezingen en interviews geeft, doet in zijn nieuwste boek een poging de natuurlijke theologie op nieuwe leest te schoeien. Op 16 en 17 september komt hij naar Groningen om een lezing over Darwin te houden en de Nederlandse vertaling van zijn boek te presenteren.

Fysisch versus metafysisch

Godsdienstfilosoof Andy Sanders is niet onverdeeld enthousiast over het werk van de Britse theoloog. “McGrath laat tussen de regels door een evangelicaal en nogal rechtsorthodox geluid horen. Het lijkt wel of hij terug wil naar de tijd voor het postmodernisme, de tijd van de grote verhalen. Dat is legitiem natuurlijk. Maar daarbij kan gemakkelijk spraakverwarring in het debat tussen godsdienst en wetenschap ontstaan. En daar schiet niemand wat mee op.”
Dawkins en andere atheïsten willen enkel over de aard en het ontstaan van het universum spreken op basis van wetenschappelijk verifieerbare uitspraken en fysische verklaringen. Ook McGrath pretendeert met verklaringen te komen, maar komt daarbij niet met wetenschappelijke, maar met metafysische verklaringen, aldus Sanders. “Doordat hij het steeds  over ‘verklaring’ en ‘verklaren’ heeft, krijgt een argeloze lezer al gauw – en ten onrechte – het idee dat het om hetzelfde soort verklaringen gaat. Maar wetenschappelijke en metafysische verklaringen zijn niet uitwisselbaar en staan niet hetzelfde plan.”

Absolutistisch kantje

Op McGrath’s poging zijn theologie als een stap in de richting van “een alles omvattende theorie” en als “een overkoepelend geheel van religie en wetenschap” te presenteren, valt volgens Sanders wel wat af te dingen. “McGrath is een specialist van de geschiedenis van de theologie – op dat gebied liggen mijn bedenkingen niet. Maar als ik zijn nieuwe boek lees, vraag ik me af waarom hij de proces filosofie van Alfred North Whitehead en de daarop gebaseerde natuurlijke theologie helemaal links laat liggen. Dat is een al bestaand alternatief voor de theologie die McGrath zelf wil ontwikkelen. God is in de proces theologie niet alleen de absolute grond van de kosmos, maar staat daarmee ook in creatieve wisselwerking. Dat alternatief pastr blijkbaar niet in de theologische agenda van McGrath.”
Ook zit er volgens Sanders een “bedenkelijk absolutistisch kantje” aan de positie die McGrath inneemt. Door zijn natuurlijke theologie van meet af aan als de beste totaalverklaring te presenteren, plaatst hij die boven – en dus ook lijnrecht tegenover – andere benaderingen. Sanders: “Sommige gelovigen zullen dat toejuichen, maar behalve dat het allemaal nog vrij programmatisch is uitgewerkt, kun je je ook afvragen of hij met die pretentie in de huidige culturele context een vruchtbare bijdrage kan leveren aan de discussie met gelovigen of ongelovigen die er anders over denken – en daar wemelt het van.”

Curriculum vitae

Andy Sanders is bijzonder hoogleraar godsdienstfilosofie, in het bijzonder de filosofie van de hedendaagse multireligieuze samenleving aan de Rijksuniversiteit Groningen. Hij is sinds 1979 verbonden aan de Rijksuniversiteit Groningen. In 1988 promoveerde hij op een analytische reconstructie van Polanyi’s kentheorie en het begrip ‘tacit knowledge’. Ook publiceerde over onderwerpen op het gebied van theologie en wetenschapsfilosofie, religieuze epistemologie en meer recent over de contemplatieve godsdienstfilosofie in de lijn van Wittgenstein en D.Z. Phillips.

Contact

Prof.dr. Andy F. Sanders