Gemeentelijke herindeling leidt niet tot minder samenwerking

Volgens het regeerakkoord moeten gemeenten die teveel samenwerken worden heringedeeld. Maar door herindeling gaan gemeenten niet minder samenwerken. Gemeenten worden gemiddeld steeds groter, en tegelijkertijd werken ze ook steeds meer samen. Dit blijkt uit onderzoek van COELO-hoogleraar Maarten Allers dat vandaag is gepubliceerd. COELO (Centrum voor onderzoek van de economie van de lagere overheden) is een onderzoeksinstituut verbonden aan de Rijksuniversiteit Groningen.

Op 1 januari is het aantal gemeenten opnieuw gedaald, dit keer met 25 gemeenten. Als we in dit tempo door zouden gaan dan bestaat Nederland in 2051 uit één enkele gemeente. Een belangrijke aanjager voor dit fusieproces is de voortgaande decentralisatie. Gemeenten krijgen er taken bij die zij niet zelfstandig kunnen uitvoeren. Daarom wordt er ook steeds meer samengewerkt. In 2005 verliep nog acht procent van de gemeentelijke uitgaven via samenwerking, nu meer dan twintig procent.

Na herindeling net zoveel samenwerking als ervoor

Op samenwerkingsverbanden is veel kritiek. Wat daar gebeurt is ondoorzichtig en de besturen zijn niet democratisch gekozen. Volgens het regeerakkoord moeten gemeenten die teveel samenwerken dan ook fuseren. Maar uit het onderzoek van Allers blijkt dat dit geen oplossing is. Gemeenten gaan meer samenwerken in de aanloop naar een herindeling. In het herindelingsjaar daalt die samenwerking weer tot het niveau van vóór de fusieplannen. Per saldo is er dus geen effect te zien.

Gemeente zoals we die kennen verdwijnt

Doordat er ieder jaar weer fusies plaatsvinden worden gemeenten steeds groter en verandert hun karakter. Ze komen op grotere afstand van hun inwoners te staan en maken op termijn de provincies overbodig. Deze trend is echter niet onontkoombaar, zegt Allers. 'Als alternatief zouden we er bijvoorbeeld voor kunnen kiezen om gemeenten niet verder op te schalen, en om democratisch bestuurde regio’s in te richten voor taken met een bovengemeentelijk bereik. Deze regio’s pakken dan bovengemeentelijke dossiers op, zoals het sociaal domein en economische zaken. Gemeenten blijven doen wat lokaal kan, zoals veel van de traditioneel gemeentelijke taken, en vormen een verbindend element in de samenleving. Zo kunnen de voordelen van een kleine schaal gecombineerd worden met die van een grote.'

Niet kiezen is ook kiezen

Als we in dit tempo doorgaan ontstaat over niet al te lange tijd een klein aantal supergemeenten, die de provinciale taken er wel even bijnemen. Dan worden feitelijk de gemeenten zoals wij die nu nog kennen afschaft. Als we dit echt willen zou dit een bewuste keus moeten zijn, zegt Allers. Een dergelijke ingrijpende stelselwijziging verdient immers een openlijke democratische afweging.

Meer informatie

• Maarten Allers