Skip to ContentSkip to Navigation
Over ons FEB Research / FEB FEB Research News News / FEB

‘Ratio of onderbuik?’ – Vooruitblik Dick de Waard op seminar ‘Op zoek naar de blinde vlekken van de toezichthouder’

01 november 2017
Dick de Waard
Prof. dr. Dick de Waard blikt vooruit naar iGOR seminar 'Op zoek naar de blinde vlekken van de toezichthouder', 9 november in Haren.

‘Toezichthouders moeten niet alleen hun verstand, maar ook hun hart en zelfs hun onderbuik laten spreken’

Iedereen kijkt door zijn eigen bril naar bedrijfsactiviteiten, regels, grenzen en mazen in de wet. Maar hoe nuttig, urgent en rendabel een voorstel van de Raad van Bestuur ook lijkt te zijn, als toezichthouders mogen we onder geen beding onze ogen sluiten voor bestaande wetgeving en de impact op de maatschappij. Een kwestie van morele verantwoordelijkheid, aldus prof. dr. Dick de Waard RA.

‘Wie durft er op de rem te trappen als een voorstel van de Raad van Bestuur tegen de grenzen van het toelaatbare aan schurkt?’

Stel, de voorzitter van de Raad van Bestuur komt met een spectaculair voorstel, waar de organisatie op korte termijn ontegenzeggelijk beter van wordt. Hij merkt er fijntjes bij op dat je bij deze unieke kans even niet aan de code of conduct moet denken. Wat doe je dan, als voorzitter of lid van de Raad van Toezicht? Laat je je overdonderen? Voeg je je naar de groep? Of volg je je eigen individuele geweten en is dit een signaal om het voorstel extra kritisch te toetsen?

'Niet zwichten voor specialisten, tradities en groepsmores is minder vanzelfsprekend dan het lijkt!’

De laatste reactie is de enige juiste, vindt prof. dr. Dick de Waard, hoogleraar Auditing verbonden aan de Faculteit Economie en Bedrijfskunde van de Rijksuniversiteit Groningen. Hij voegt daar meteen aan toe dat het geen ‘vanzelfsprekende reactie’ is. Maar toezichthouderschap en maatschappelijk verantwoord ondernemen zijn wat hem betreft onlosmakelijk met elkaar verbonden en dat stelt hoge eisen aan het morele kompas van de toezichthouder. Zelf is hij zich daar terdege van bewust in zijn rol als toezichthouder bij onder meer Zorgpartners Friesland, Accare, COG Drenthe, Drenthe College en beleggersvereniging VEB.

“Iedere bestuurder zou zich een Raad van Toezicht moeten wensen met soevereine leden die onder alle omstandigheden kritisch durven te zijn en de organisatie scherp houden”, aldus Dick de Waard, die grote overeenkomsten ziet tussen accountants en toezichthouders. “Ik ben ervan overtuigd dat de meeste toezichthouders te goeder trouw en vanuit hun eigen geweten te werk gaan, maar de kans dat toezicht faalt, ligt altijd op de loer. Er zijn, met andere woorden, altijd ‘blinde vlekken’. En als het mis gaat, kan dat enorme consequenties hebben. Immers, verscherpte wetgeving, toegenomen rapportageverplichtingen, internet en burgerparticipatie maken alles transparant. Ik ken geen jurisprudentie waarin toezichthouders persoonlijk verantwoordelijk zijn gesteld voor bestuurlijk falen, maar rechters spreken zich steeds scherper uit. Daar dienen zowel bestuurders als toezichthouders zich permanent rekenschap van te geven.”

‘We denken dat we het goed geregeld hebben, maar pas op, onderzoek laat iets anders zien’

“Heb je het over corporate responsibility, rapportage en toezicht, dan heb je het over bedrijfsethiek”, zegt Dick de Waard, die jaren verbonden was aan EY Accountants. De definitie die hem het meest aanstaat, is: de bestudering van groepsgedrag om beter aan het oppervlak te brengen welke keuzes je binnen de groep maakt en welke mechanismen daaraan ten grondslag liggen. “Ik daag mijn studenten vaak uit zich voor te stellen dat ze als groep twintig jaar geïsoleerd worden van de maatschappij. Wat gebeurt er als ja na die tijd weer wordt losgelaten op een volledig veranderde samenleving, waar je als groep tegenover een heel andere, veel grotere groep komt te staan? Hoe bepaal je op dat moment wat goed en niet goed is? Wie vaardigt vanuit welk mandaat de regels uit? Dat levert altijd interessante discussies op.”

“Door in te zoomen op ethische vraagstukken willen we tijdens dit seminar soortgelijke discussies initiëren tussen toezichthouders. Ik werk graag met dilemma’s die iedereen aangaan, om van daaruit verbindingen te leggen met de ethische besluitvorming die zich afspeelt in het hoofd van de toezichthouder. Ook laat ik zien wat recent wetenschappelijk onderzoek aan het licht brengt over het functioneren van Raden van Toezicht en individuele toezichthouders. Vragen waarop ik antwoord hoop te geven, zijn: Hoe komt die besluitvorming tot stand? Hoe sterk is de macht van de specialisten of de groep? Hoe voorkom je conflicten als je naar je hart luistert en van daaruit wil zeggen: mooi verhaal, maar ik begrijp er geen snars van, dus laat me er nog een nachtje over slapen?”

“We denken dat we het goed geregeld hebben, maar de praktijk laat iets anders zien. Voor mijn dissertatie onderzocht ik wat er binnen groepen gebeurt als een voorzitter van de Raad van Bestuur persisteert in iets waar jij het als individu niet mee eens bent. Wat blijkt? Veel toezichthouders zijn geneigd zich mee te laten zuigen met de meerderheid. Het vertrouwen in de Raad van Bestuur is soms te groot. ‘Ze hebben het toch al die jaren goed gedaan?’ Ook het vertrouwen in accountants is dikwijls te groot. ‘Wie ben ik om vraagtekens te zetten bij het werk van superspecialisten?’ De meeste toezichthouders hebben helemaal geen zin in gedonder en zijn om die reden snel geneigd te denken dat het ‘allemaal wel mee zal vallen’.”

‘Neem een actueel thema als Tax Planning. Het is niet illegaal, maar iedereen voelt aan dat het immoreel is. Hoe ga je daarmee om?’

“Kritisch controleren, vragen stellen en niets bij voorbaat als enige waarheid aannemen, hoeft echter niet tot gedonder te leiden. Als toezichthouder word je aangesteld en betaald om kritisch te zijn en de organisatie die je controleert te behoeden voor activiteiten die tegen de internationale regelgeving en maatschappelijke normen indruisen of op het randje zitten. Neem een actueel onderwerp als ‘Tax Planning’, waardoor multinationals nauwelijks belasting betalen. Ik heb hier de gedragscodes van alle G20-landen op onderzocht en kan niet anders dan concluderen dat hier niets over geregeld is. Het is niet illegaal, maar iedereen beseft dat het wel degelijk immoreel is. Wat hebben we dan aan al die gedragscodes? Hoe ga je hier als toezichthouder mee om? Durf je op de rem te trappen als een voorstel van de Raad van Bestuur een hoog nutsgehalte heeft, maar als je niet helder krijgt of er geen grenzen worden overschreden?”

‘Laat als toezichthouder je hart en soms zelfs je onderbuik spreken!’

Dat is de uitdagende dimensie van het thema ‘ethiek’, vindt Dick de Waard, die zijn gasten straks graag een spiegel voorhoudt. “Iedereen denkt anders over specifieke acties, de regels, de grenzen en de mazen in de wet. Daarom zijn organisaties en bedrijven gediend met onafhankelijke, stevige toezichthouders die onder alle omstandigheden durven zeggen: er wringt iets, dus ik slaap er nog een nachtje over. Dat klinkt zo klaar als een klontje, maar uit de dilemma’s die we tijdens het seminar aan de deelnemers voorleggen, zal blijken dat niets vanzelfsprekend is. Wat ik hoop dat deelnemers van onze presentaties en de onderlinge discussies meenemen? Het besef dat er geen domme vragen bestaan, dat goed toezicht valt of staat met kennis, gedegen voorbereiding en betrokkenheid, maar dat je als toezichthouder ook je hart en soms zelfs je onderbuik moet durven laten spreken.”

Het iGOR seminar Op zoek naar de blinde vlekken van de toezichthouder vindt plaats in Haren, op donderdagavond 9 november, van 19.00 tot circa 21.30 uur, en geeft munitie aan beginnende en ervaren toezichthouders. Het wordt een interactieve bijeenkomst met veel ruimte voor discussie en kennis delen. Naast de presentatie van prof. dr. Dick de Waard, voorziet het seminar in een lezing van prof. dr. Boudewijn de Bruin, hoogleraar Financiële Ethiek aan de Faculteit Economie en Bedrijfskunde van de Rijksuniversiteit Groningen. Meld u aan voor deelname.

Laatst gewijzigd:31 januari 2023 12:20

Meer nieuws

  • 18 maart 2024

    VentureLab North helpt onderzoekers op weg naar succesvolle startups

    Het is menig onderzoeker al overkomen. Tijdens het werken vraag je je opeens af: zou dit niet ontzettend nuttig zijn voor de mensen buiten mijn onderzoeksveld? Er zijn allerlei manieren om onderzoeksinzichten te verspreiden. Denk bijvoorbeeld aan...

  • 04 maart 2024

    Een plantaardige sensor

    In Makers van de RUG belichten we elke twee weken een onderzoeker die iets concreets heeft ontwikkeld: van zelfgemaakte meetapparatuur voor wetenschappelijk onderzoek tot kleine of grote producten die ons dagelijks leven kunnen veranderen. Zo...

  • 11 december 2023

    Join the 'Language and AI' community

    As a part of the Jantina Tammes School, the 'Language and AI' theme is an interdisciplinary initiative that aims to encourage collaboration among academics, PhD candidates, students, and industry representatives who share a keen interest in the...