Kinderboeken en opvoeden in de geschiedenis

Het is bijna niet voor te stellen, maar 100 jaar geleden was niet iedereen het erover eens dat lezen goed zou zijn voor kinderen. Vooral te veel lezen zou weleens ongezond kunnen zijn. Opvoeders waren bang voor wat ze noemden “leeswoede”; kinderen die gegrepen werden door een spannend boek en niet meer op konden houden met lezen. Het kon ze wel eens lui en emotioneel instabiel maken. Ook de inhoud van boeken kon niet altijd door de beugel. Seks, lichamelijkheid, geweld en ongepast gedrag, daarmee moesten kinderen niet in aanraking komen.  

Ongepast voor kinderen?

Maar wat wel en niet ongepast is, daarover wordt in andere tijden ook anders gedacht. Het mooist kun je dat zien aan verschillende edities van bekende meesterwerken uit de Middeleeuwen zoals van Reinaart de Vos en Tijl Uylenspiegel. Deze verhalen werden steeds weer bewerkt en opnieuw uitgegeven. En dan werd niet alleen de taal gemoderniseerd, maar er werd ook aan de inhoud gesleuteld. Sommige dingen werden gecensureerd en andere dingen werden toegevoegd. Zo ligt Gulliver in de oorspronkelijke versie van Gullivers travels nog tussen de blote borsten van hofdames, in een latere editie vertelt hij hen verhalen. Wetenschapper en kinderboekenschrijfster Sanne Parlevliet bestudeerde heel wat edities van bekende meesterwerken, deed spannende ontdekkingen en promoveerde hierop aan de Rijksuniversiteit Groningen. Kijk hier naar een filmpje waarin ze erover vertelt.

Ook jij kunt een dergelijk onderzoek in het klein doen. Neem bijvoorbeeld “Alleen op de wereld” van Hector Malot, een zeer meeslepend en emotioneel verhaal, dat verscheen in de tijd dat de discussie over leeswoede in volle gang was. Zoek verschillende edities en commentaren, lees en vergelijk!

Van braaf naar lekker stout

Voor je profielwerkstuk kun je ook kijken naar hoe de toon van teksten in de loop van de tijd verandert. Wat dacht je van de versjes van Hiëronymus van Alphen, die je misschien kent van 'Jantje zag eens pruimen hangen', tot de versjes van Annie M.G. Schmidt. Vergelijk ze maar eens:

Wat zeggen de twee versjes over de tijdgeest en de manier waarop we tegen opvoeden aan kijken? En was iedereen daar wel zo gelukkig mee?

Beschermen of  voorbereiden?

Een ander idee voor je profielwerkstuk is om eens te kijken naar de jeugdboeken van nu. Hield jij ook zo van de probleemboeken van Carry Slee over loverboys, incest, drugs of eetstoornissen? Het lijkt wel of we kinderen vroeger wilden beschermen tegen de grote mensenwereld, maar het nu belangrijk vinden om kinderen voor te bereiden door ze juist met dit soort dingen te confronteren. Of zit het toch anders? Interview je ouders en grootouders over hun eigen leeservaringen als kind, de regels van hun ouders en hun eigen ideeën over wat gepast en ongepast is in kinderboeken.  

Collectie oude kinderboeken

Op zoek naar oude kinderboeken of oude edities? In Winsum (Groningen) is een verzameling van meer dan 30.000 historische kinderboeken te bekijken en te lenen bij de Stichting Kinderboek Cultuurbezit. Een mooie plek voor een zoektocht! Kijk voor meer informatie op de Facebooksite van Kinderboek Cultuurbezit.

Terug naar 'Kinderboeken door de jaren heen'.