Skip to ContentSkip to Navigation
Over ons

Tussen verstaan en begrijpen

Een goed verstaander heeft maar een half woord nodig. Of een halve zin. Dat is vaak letterlijk waar, maar hoe kan dat eigenlijk? Wil jij in je profielwerkstuk of praktische opdracht op zoek naar een antwoord op deze boeiende vraag, dan moet je zeker verder lezen!

Dubbelzinnigheden

Je hebt vast weleens de slappe lach gehad omdat je leraar wiskunde zei:

Schiet eens op meiden, anders komen we niet klaar.”

Daar kan jij niets aan doen. Die zin betekent nou eenmaal verschillende dingen en hoewel het best duidelijk is, wat je leraar bedoelt, hoor je er - zeker in een melige bui - die andere betekenis in. Maar dat gebeurt veel vaker niet dan wel. Eigenlijk zeggen we voortdurend dingen tegen elkaar die meer betekenissen hebben, maar meestal merken we daar niks van. Uit de situatie, de zinnen ervoor en erna, de manier waarop iemand het zegt en erbij kijkt, begrijp je precies wat iemand bedoelt.

Ben jij geïnteresseerd in taal, hoe het in elkaar zit en hoe we met taal omgaan, dan is dit een perfect onderwerp voor je profielwerkstuk. Bovendien valt er nog veel bij te lachen ook! En je kunt allerlei dingen uitproberen en ontdekken met de interactieve website: Bent u een goede verstaander?

Alarmgesprekken

Tom Koole is gespecialiseerd in de telefoongesprekken tussen de 112-alarmcentrale en mensen die een melding maken. Wat zijn misverstanden en hoe kun je ervoor zorgen dat mensen elkaar zo goed en snel mogelijk begrijpen? Kijk eens naar het volgende filmpje:

Hieronder geven we je verschillende ideeën wat je kunt doen met het begrijpen van taal en jouw PWS Nederlands:

  • krantenkoppen (verzamelen, analyseren en experimenteren)
  • computers leren taal te begrijpen (grammatica ontdekken en testen)
  • intuinzinnen (experimenten met proefpersonen)
  • vreemde teksten in liedjes (bekijken, verklaren en interviewen)

Heb je nog vragen of kun je wel wat goede adviezen gebruiken? Mail ons gerust: alfasteunpunt rug.nl

Krantenkoppen

Zinnen die je leest kunnen, net als zinnen die je hoort, dubbelzinnig zijn. In de taalkunde noemen we dat ambigue zinnen, zinnen met meer dan een betekenis. Zeker onvolledige zinnen zoals krantenkoppen, zijn vaak ambigu:

Jan Hoet krijgt biografie (gaat iemand een biografie over Jan Hoet schrijven of geeft iemand Jan Hoet een biografie van hemzelf of van iemand anders)

Oplos-bikini onder vuur (letterlijk of figuurlijk?)

Ontvoerder en moordenaar Heijn verongelukt (zijn er twee mensen verongelukt, nl. de ontvoerder en de moordenaar of is dat dezelfde, heet hij Heijn of was Heijn het slachtoffer?)

General Motors beslist later over Opel (beslissen ze later dan gepland of beslist nu iemand anders en General Motors in de toekomst?)

Ga zelf voor je profielwerkstuk eens op zoek naar ambigue krantenkoppen. Eerst zal je er moeite voor moeten doen om ze te vinden, maar na een tijdje zie je er steeds meer. Verzamel ze en probeer uit te zoeken waar de dubbelzinnigheid precies door veroorzaakt wordt. Als je ze kunt indelen in verschillende categorieën, dan heb je al heel veel ontdekt over de structuur van het Nederlands. En dan kun je zelf ook goede ambigue zinnen gaan verzinnen en er een experiment mee uitvoeren, bijvoorbeeld door proefpersonen bij een krantenkop de foto te laten kiezen die ze bij het bericht verwachten. Kun jij hun keuzes verklaren?

Computers leren taal te begrijpen

Verbazingwekkend eigenlijk dat we elkaar meestal gewoon begrijpen, vind je niet? Al die dubbelzinnige boodschappen! Het is dan ook heel lastig als je een computer wil leren taal te begrijpen. Wanneer betekent bank nu een zitmeubel en wanneer een financiële instelling? Hoe komt de computer erachter waar het woordje hij naar verwijst? En wie doet er nou wat in een passieve zin? Bij het begrijpen van zinnen heb je te maken met grammaticale regels maar ook met context.

Kijk eens naar de volgende zinnetjes:

Mijn zus houdt niet van spruitjes. Ze stinken.

Op wie slaat dat ‘ze’ uit de tweede zin?

Natuurlijk op de ‘spruitjes’ zul je zeggen, maar waarom niet op ‘mijn zus’? Niet moeilijk… in de tweede zin zie je dat het woordje ‘ze’ een meervoud moet zijn, doordat er ‘stinken’ achter staat. Ze moet daarom terugslaan op een meervoud, ‘spruitjes’ is de enige mogelijkheid.

Kijk maar wat er gebeurt:

Mijn zus houdt niet van spruitjes. Ze stinkt.

Nu stinkt je zus ineens. Niet erg aardig, en slaat het nog ergens op?

Kijk eens aan, dan moet deze zin dus ambigu zijn:

Mijn zussen houden niet van spruitjes. Ze stinken.

Wat doet een computer met deze zinnen, kan hij het goed voorspellen of maakt hij fouten? In de digitale tentoonstelling kun je ermee aan de slag en op deze manier ontdekken welke regels jij onbewust ook gebruikt bij het begrijpen van taal en wat jij beter kan dan een computer.

Intuinzinnen

Laten we de voorbeeldzinnen iets vriendelijker maken:

Mijn zussen houden niet van zoete aardappels. Ze zijn erg melig.

Mee eens dat de tweede zin ambigu is? Als je de bovenstaande zinnen voor zou leggen aan proefpersonen en vraagt waar ‘ze’ op terugslaat, kun je dus twee goede antwoorden verwachten. Zou het echt zo zijn dat de helft van de mensen kiest voor ‘mijn zussen’ en de andere helft voor ‘zoete aardappels’? Of is de betekenis en wat je verwacht belangrijker bij het begrijpen van zinnen? Jij kunt het proberen vast te stellen in je PWS/praktische opdracht.

En je kunt er natuurlijk ook verder mee experimenteren. Je kunt mensen op het verkeerde been te zetten. Zo bijvoorbeeld:

In de schaduw van de hoge bomen van het park staat een bank. Daar heb ik een lopende rekening.

Dit is een intuinzin, in het Engels ook wel een garden path-zin genoemd. De eerste zin zet je op een spoor, je denkt te weten wat er komen gaat en ineens maakt de zin een bocht. Je kunt het nog steeds wel begrijpen, maar het duurt wat langer. Je hebt ook meer kans dat je het verkeerd verstaat of leest, want je verwacht immers iets anders. Hoeveel scheelt dat precies en kun je die onverwachtheid vergroten of verkleinen met bijvoorbeeld plaatjes of tekst eromheen? Maak een test en zoek het uit!

Mama appelsap

Ook geïnteresseerd in muziek en vreemde talen? Buig je dan eens over “mama appelsapjes”, dat is als je woorden/zinnen hoort in liedjes die helemaal niet gezongen worden. Vooral in “ouderwetse” kinderliedjes gaat het nogal eens mis en horen kinderen de vreemdste dingen. Zoals bijvoorbeeld in dit kerstlied:

Middenin de winternacht, ging de Hema open…

Maar ook volwassenen horen soms de raarste dingen. Het helpt als de zanger/zangeres niet al te duidelijk zingt, een beroemd voorbeeld uit de jaren ’80 is Frank Boeijen. Voor meer voorbeelden kun je terecht op de website van Onze taal. Nummers van Radiohead en Nirvana zijn ook goede kandidaten voor verkeerd verstane songteksten. Ook als je de taal waarin gezongen wordt niet (goed) verstaat, wil je er nog wel eens vreemde (Nederlandse) dingen in horen. Als je Nederlandse teksten hoort in anderstalige liedjes wordt dat wel "Mama appelsap" genoemd. Nu staan deze mama appelsapjes veel in de belangstelling dankzij programma’s van 3FM dj Timur Perlin, Doe maar normaal en De wereld draait door, waarin het gewoon een leuke grap is. Maar er valt ook nog wat aan te ontdekken, want er is niet zo veel over bekend.

Hoe kan het nu dat je iets hoort, maar iets anders meent te horen. En heeft iedereen daar evenveel last van/talent voor? Hoe groot is de rol van de verstaanbaarheid van de zanger, de (on)bekendheid met de taal of het woord, de spitsheid van de luisteraar. Wat is bijvoorbeeld het effect als je erop gewezen wordt. Duik eens in de voorbeelden die op internet te vinden zijn en kijk of jij meer helderheid kunt brengen. En probeer in je omgeving eens ervaringen met mondegreens/mama appelsap op te sporen door mensen te interviewen en met voorbeelden te confronteren.

Informatie voor docenten

Bent u docent Nederlands en wilt u weleens wat meer aandacht besteden aan taalkunde? De interactieve website Bent u een goed verstaander biedt goede mogelijkheden. Er is een lespakket beschikbaar met 7 opdrachten bij de website op 2 niveaus, geschikt dus voor onderbouw en bovenbouw.

Heb je nog vragen of kun je wel wat goede adviezen gebruiken? Mail ons gerust: alfasteunpunt rug.nl. Lijkt dit onderwerp je wel wat? dan is de studie Taalwetenschap misschien wel iets voor jou! Kom eens naar een open dag.

Laatst gewijzigd:14 december 2020 11:01