Boer Tammens Houzee
| Promotie: | Dhr. C.M.J. (Chris) Gevers |
| Wanneer: | 07 mei 2020 |
| Aanvang: | 14:30 |
| Promotors: | prof. dr. J.W. (Hans) Renders, prof. dr. D.F.J. Bosscher |
| Waar: | Academiegebouw RUG |
| Faculteit: | Letteren |
Van boer tot radicale NSB-burgemeester
De Groningse NSB-burgemeester Tammens weigerde in de oorlog aanvankelijk het burgemeesterschap, maar werd overgehaald door NSB-leider Mussert. Door zijn omgang met andere nationaalsocialisten radicaliseerde hij vervolgens. Dat concludeert Chris Gevers op basis van zijn promotieonderzoek aan de RUG.
In de geschiedenis van de stad Groningen neemt burgemeester Petrus Tammens (1898-1986) een unieke plaats in. Niet alleen door de korte duur van zijn bewind (1943-1945) of door zijn lidmaatschap van de Nationaal-Socialistische Beweging (NSB). Ook zijn achtergrond als landbouwer trekt de aandacht. ‘De ontdekking dat Tammens in eerst instantie weigerde om de functie te gaan bekleden, maakte het alleen maar interessanter,’ aldus Gevers.
Volgens historicus Peter Romijn zetten sommige NSB-burgemeesters zich zoveel mogelijk in om de bevolking te dienen, en wilden anderen voor alles hun politieke doel, het verspreiden van het nationaalsocialisme, bereiken. Gevers toont aan dat Tammens tot de tweede groep behoorde.
Tammens was al lang voordat hij zich aansloot bij de nationaalsocialisten erg actief als bestuurder van boerenorganisaties. Ook was hij betrokken bij de Volkshogeschool, een instelling die het lot van onder meer boerenarbeiders door opleiding trachtte te verbeteren. Hij had een afkeer van communisten en raakte geïmponeerd door de wijze waarop boeren in het Duitsland van Adolf Hitler werden behandeld.
Tammens werd pas in 1941 lid van de NSB. De Duitse inval in de Sovjet Unie gaf hem bij die beslissing het laatste zetje. Ook als nationaalsocialist richtte hij zich aanvankelijk op de landbouw. De NSB zag echter zijn capaciteiten en deed een beroep op hem om als bestuursraad (gedeputeerde) Commissaris der provincie Groningen C.F. Staargaard te assisteren. Toen hij gevraagd werd burgemeester Cort van der Linden op te volgen weigerde hij. Na aandringen van Mussert stemde hij toch toe. Daarna radicaliseerde hij.
Ook als burgemeester bleef hij zich inzetten voor de belangen van boeren. Dat lag hem nader aan het hart dan het besturen van de stad, maar invloed op het karakter van de bezetting had hij natuurlijk wel. Tammens volgde als nationaalsocialist de officiële lijn van de Beweging. Wat hij hoorde tijdens bijeenkomsten en las in de ‘vormingsbladen’ van de NSB stond bij hem niet ter discussie. Toen NSB-voorman Feldmeijer hem vroeg lijsten te verstrekken met tegenstanders van de bezetter, gaf hij daaraan gehoor. Bovendien coördineerde hij het opstellen door burgemeesters van andere Groningse gemeenten. Toen de Geallieerden Groningen naderden, bleef Tammens op zijn post. De vier dagen durende slag om Groningen beleefde hij in de burgemeesterswoning. Bij de bevrijding arresteerden de Binnenlandse Strijdkrachten hem, waarna hij in diverse gevangenissen verbleef.
Ruim twee jaren na zijn arrestatie vroeg Tammens zich ontzet af hoe het mogelijk was, dat hij zich had ingespannen aan de zijde van misdadigers. Samen met 24 andere politieke gevangenen stelde hij een verklaring op om openlijk berouw te tonen. Het is niet uit te sluiten dat dit zijn straf gunstig beïnvloedde.
Tammens was er mede aan schuldig dat het nationaalsocialisme slachtoffers maakte. Dat waren Joden, verzetsmensen, dwangarbeiders en politieke tegenstanders. Zijn veroordeling tot zeven jaar hechtenis is daarmee verklaarbaar. Na zijn vrijlating ging hij niet terug naar zijn boerderij, maar vestigde hij zich in de stad Groningen. Wel behield hij zijn land en bleef hij zich tot zijn dood in 1986 landbouwer noemen. Tegenwoordig is de naam P.F. Tammens in de stad Groningen vrijwel onbekend.