Skip to ContentSkip to Navigation
TalencentrumOnderdeel van Rijksuniversiteit Groningen
Talencentrum
Talencentrum Ontwikkel jezelf Academische taal Lezen

Lezen als strategie

Door veel te lezen vergroot je je vocabulaire en ontwikkel je gevoel voor stijl en genre-kenmerken. Dit gaat gewoonlijk vanzelf, maar je kunt het ook doelbewust en gericht doen. Als je voorafgaand aan een schrijfopdracht vergelijkbare, bestaande teksten bekijkt, kun je je al lezend een beeld vormen van de eisen en verwachtingen waaraan je eigen werk moet voldoen. Het verschaft vaak helderheid over aspecten van tekstsoorten die in opdrachtinstructies niet onder woorden (kunnen) worden gebracht.

Aanbevelingen

  • Zoek zelf, of vraag je opdrachtgever bij schrijfopdrachten om goede (en desnoods ook slechte) voorbeelden van bestaande, vergelijkbare teksten. Verstandig is om ten minste 2 uiteenlopende voorbeeldteksten te bekijken; uit de ‘grootste gemene deler’ kun je opmaken wat de conventies zijn, en de verschillen geven je een indruk van de variatie die binnen het genre mogelijk is.
  • Soms volstaat vluchtig doorbladeren van voorbeelden, maar vooral bij complexe schrijftaken en taken waarmee je nog weinig ervaring hebt (zoals verslagen van wetenschappelijk onderzoek) verdient het aanbeveling om je voorbeeldteksten na een globale oriëntatie grondiger te onderzoeken. Zie 'aandachtspunten voor analyse'.
  • Als schrijver ben je zowel ontwerper als uitvoerder; bekijk daarom je voorbeelden op dezelfde manier als architecten en aannemers naar bestaande gebouwen kijken. Let op de grote lijnen, de uiterlijke verschijning en de beoogde ‘gebruiksfunctie’ van de tekst als geheel, maar ook op de functies van onderdelen, de constructie en details in de uitvoering.
  • Ga na hoe ‘dwingend’ de genre-kenmerken zijn die je oriëntatie opleveren. Probeer te achterhalen in hoeverre je eraan gebonden bent, en hoeveel vrijheden je je kunt veroorloven. Let op: dit laatste hangt niet alleen af van de striktheid van genre-regels, maar ook van je lezers. Sommige opdrachtgevers en lezers stellen vooral prijs op teksten die getuigen van beheersing van conventies, terwijl andere juist creativiteit en vindingrijkheid kunnen waarderen.

Aandachtspunten voor analyse

Onderstaande tekstkenmerken vormen mogelijke aandachtspunten wanneer je voorbeeldteksten grondig en systematisch wilt analyseren.

Tekstkenmerk Aandachtspunten
Uiterlijke verschijning
  • omvang, lay-out
  • vormgeving van inleidende tekstdelen (zoals titel, ondertitel, intro/lead/abstract)
  • gebruik van illustraties
  • gebruik van voet- of eindnoten en bibliografie
  • indeling in hoofdstukken, paragrafen en of alinea’s
  • nummering en/of titels
  • gebruik van tussenkopjes
Structuur en tekstdelen (zie ook 'Voorbeeld')
  • aard en functie van hoofdstukken, paragrafen en alinea’s (zie ook 'catalogus van tekstfuncties')
  • mate waarin en wijze waarop deze functies expliciet onder woorden worden gebracht volgorde van tekstdelen
Stijl
  • woordkeuze en zinsbouw
  • gebruik van jargon
  • bondig/breedsprakig?
  • concreet/abstract?
  • zakelijk/populair/wetenschappelijk?

Voorbeeld: wetenschappelijk onderzoeksverslag

Stel dat je gevraagd wordt een verslag over wetenschappelijk onderzoek te schrijven en je bent niet op de hoogte van de precieze eisen die aan zo’n verslag gesteld worden. Door een vergelijkbare publicatie te analyseren, tekstdelen te onderscheiden en hieraan functies toe te kennen, weet je beter hoe je de schrijftaak kunt aanpakken en waaraan je tekst moet voldoen. Onderstaand voorbeeld weerspiegelt de basisstructuur voor publicaties die in veel wetenschappelijke disciplines gangbaar is.

Tekstdelen Functies
Samenvatting of abstract
  • Weergeven van de hoofdzaken uit alle tekstdelen van de publicatie
Inleiding
  • Aankondigen van het onderwerp
  • Aangeven van maatschappelijk of wetenschappelijk belang
  • Samenvatten van eerder onderzoek
  • Opwerpen van een nieuwe vraag of probleem
  • Kort weergeven van het antwoord of de oplossing
Methode
  • Beschrijven van het onderzoeksontwerp en de wijze waarop het onderzoek verricht is: methode, procedure, bronnen, proefpersonen
Resultaten
  • Presenteren van de bevindingen, eventueel ondersteund met grafieken, tabellen, transcripties, teksten
  • Analyseren en interpreteren van de data: grote lijnen, algemene trends, overeenkomsten en verschillen, principes en technieken
Discussie
  • Destilleren van antwoord of oplossing uit de resultaten
  • Bepalen van de reikwijdte van de oplossing
  • Bespreken van de waarde van de gehanteerde methode
  • Suggesties doen voor verder onderzoek
Bibliografie
  • Opsommen van geraadpleegde literatuur

Catalogus van tekstfuncties

Functies van tekstdelen kun je opvatten als 'handelingen' die een schrijver verricht. Niet alleen bij analyse van teksten maar ook als je zelf aan het schrijven bent, is het verstandig stil te staan bij de functies van zinnen, alinea’s en paragrafen. Door zo'n kritische reflectie op je eigen werk voorkom je doelloze uitweidingen en werk je toe naar een heldere, doelgerichte tekst.

Ter inspiratie een catalogus van taalhandelingen die schrijvers in een tekst kunnen uitvoeren:

aanbieden

aankondigen

analyseren

adviseren

afleiden

afspreken

analyseren

annoteren

beargumenteren

bediscussiëren

beloven

beoordelen/kritiseren

bepalen

beschrijven

bespreken

beweren

bewijzen

categoriseren

citeren

concluderen

definiëren

destilleren

(een) doel stellen

evalueren

(een) hypothese aannemen

illustreren

inleiden

instrueren

interpreteren

introduceren

karakteriseren

onderbouwen

opdragen

(een) oplossing aandragen

opsommen

opwerpen

parafraseren

(een) probleem aan de orde stellen

recapituleren

samenvatten

stelling nemen

structureren

specificeren

suggereren

tegenwerpen

theorie beschrijven/theoretiseren

toelichten

uiteenzetten

uitleggen

vaststellen

verantwoorden

vergelijken

verklaren

verwijzen

voorspellen

voorstellen

(een) vraagstelling presenteren

weerleggen

weergeven

Bronnen

  • Jongsma, H. e.a. (1998). Topniveau. Taalvaardigheid Nederlands voor de tweede fase. Havo/vwo informatieboek. Zutphen: Thieme.
  • Pander Maat, H. (1994). Tekstanalyse. Een pragmatische benadering. Groningen: Wolters-Noordhoff.

© 2002 | RUG, Faculteit der Letteren, project Communicatieve Vaardigheden

Laatst gewijzigd:25 augustus 2023 09:42