Hoera hokjesgeest!

Het is cilindervormig, een meter of drie, leeft op de zeebodem op 2500 meter diepte, is dol op zwavel en heeft wortels in plaats van een mond. Fascinerend, die kokerworm Riftia pachyptila, maar wel erg moeilijk in een hokje te plaatsen. Toch is dat een van de eerste dingen die een bioloog doet met nieuwe soorten: classificeren.

Flora en fauna rangschikken

Het begon allemaal met Linnaeus, die halverwege de 18e eeuw op de proppen kwam met een dubbele naamgeving (geslacht, soort) voor o.a. plant en dier. Hij was weliswaar niet de eerste die zich bezighield met het beschrijven en rangschikken van de onderdelen der natuur, maar zijn praktische etiketjes sloegen aan. Op basis van gemeenschappelijke uiterlijke kenmerken rangschikte hij duizenden planten en dieren (en zelfs mineralen) in een hiërarchische stamboom. Ongeveer een eeuw later brachten Darwin’s bevindingen een extra dimensie in dit wetenschappelijke werkveld. De classificatie diende nu als aanduiding van evolutionaire verwantschappen tussen soorten. Samen legden deze twee beroemde biologen de basis voor onze huidige taxonomie.

Waar hoort welk beestje?

Sindsdien is het indelen van organismen op basis van verwantschap een vast onderdeel in de biologie. Bijna elke middelbare scholier leert over de stamboom van het leven en de daarbij behorende rangen, zoals Rijk, Afdeling, Klasse, Orde, Familie, Geslacht en Soort. Een boom die aan de stam nog overzichtelijk is, maar zich al snel vertakt in een enorme veelheid aan secties, onderdelen en subcategorieën. Maar hoe ken je een soort een plaatsje toe in deze enorme boom des levens? Hoe weet je waar hij het beste op zijn plek is?

Moeilijk in een hokje te stoppen

Nieuw ontdekte soorten zorgen telkens weer voor dilemma’s in rangschikking. Erg onpraktisch, die diertjes, plantjes, bacteriën, schimmels en andere eencelligen die overal en nergens onder te scharen zijn. Zullen we ze indelen op basis van vorm, voortbeweging of toch voedselverwerving? Of op basis van bladpigment of stofwisselingskenmerken? In de tentoonstelling van Science LinX test je jouw eigen kennis van het leven op aarde. Hier ontdek je hoe arbitrair indelingscriteria soms zijn als je een hokje zoekt voor evolutionaire buitenbeentjes.

Rangschikken op basis van genen

Dat uiterlijke kenmerken misleidend kunnen zijn, werd duidelijk met de opkomst van genomics en de integratie hiervan in de taxonomie (phylogenomics). Na vergelijking van genetisch materiaal bleken veel organismen ‘verkeerd’ ingedeeld! Sindsdien zijn sommige soorten opnieuw ondergebracht. Hoewel genomics zeker kan bijdragen aan de kennis van verwantschappen binnen de ‘tree of life’, biedt het niet overal een antwoord op. Wanneer het genetisch materiaal van twee soorten sterk op elkaar lijkt, is dit namelijk nog geen bewijs van verwantschap. De vraag rijst: zijn ze verwant en sindsdien uit elkaar geëvolueerd? Of staan ze eigenlijk erg ver van elkaar af, maar hebben ze onafhankelijk van elkaar dezelfde eigenschappen ontwikkeld? In feite is de genetische samenstelling van een plant, dier, bacterie of schimmel simpelweg een extra eigenschap om mee te nemen in je afweging, naast al die andere kenmerken.

Gronings onderzoek

De Groningse onderzoeksgroepen evolutionaire genetica en mariene biologie onderzoeken al jaren hoe genetische organisatie en variatie van invloed zijn op evolutionaire en ecologische processen, en hoe verspreiding hiermee samenhangt. Genetische variatie heeft alles te maken met selectiedruk vanuit de omgeving. Maar hoe werkt dit precies? En wat is eigenlijk het belang van genetische variatie? Op deze en andere vragen proberen onze onderzoekers antwoorden te vinden. Voor hun onderzoek maken ze in het laboratorium overigens gebruik van fruitvliegjes en wespen. Deze beestjes zijn namelijk veel praktischer dan bijvoorbeeld een… kokerworm.

• Nederlandse biodiversiteit
• Scientific name game. Hoe goed ken jij de Latijnse namen van soorten?

Colofon
Met bijzondere dank aan: dr. Eize Stamhuis en Edith Liemburg. Neem contact op met iemand van Science LinX indien je hier ook genoemd zou moeten worden.

Auteur
Siëlle Gramser