Wiene van Hattum over ‘The killers, their crime and punishment’ , criminologisch congres in Warschau

Op 30 en 31 maart werd aan de Universiteit van Warschau een internationaal congres georganiseerd onder de titel ‘The killers, their crime and punishment’. Het congres was georganiseerd ter ere van professor Adrzej Rzepliński, de voormalig president van het Constitutionele Hof van Polen. Rzepliński is van huis uit criminoloog.

Rzepliński schreef in de jaren ’70 zijn dissertatie over langgestraften (straffen van meer dan vijf jaar) en sprak daarvoor 130 gedetineerden en hun gezinnen c.q. familie. Nu stuurt hij een team aan van jonge onderzoekers wier studieobject eveneens bestaat uit de daders van ernstige misdrijven. De bijzonderheid is dat deze daders een levenslange gevangenisstraf ondergaan en dat met die straf nog weinig ervaring is opgedaan. De levenslange gevangenisstraf verving namelijk pas in 1997 de doodstraf en was daarvóór – sinds 1969 – niet meer in gebruik geweest. De onderzoekers focussen onder meer op de categorieën vrouwen, jongeren en seriemoordenaars; één studie was gericht op de juistheid van veel gehoorde vooronderstellingen met betrekking tot levenslanggestraften en een andere op de problemen ten aanzien van het voorspellen van recidive.

Deelnemers aan het congres uit India, Zuid-Afrika en Australië vertelden over de wettelijke inbedding van de levenslange gevangenisstraf in hun land. Aan het congres namen voorts twee leden van het Committee fort he Prevention of Torture (CPT) van de Raad van Europa deel, de president van het CPT Mykola Gnatovskyy uit Oekraïne en het Poolse delegatielid, tevens eerste vicepresident van het CPT, Marzena Ksel.

Meer dan honderd jaar ervaring met levenslange gevangenisstraf

Mijn aandeel bestond uit het geven van een overzicht van de Nederlandse situatie rond de levenslange gevangenisstraf. Ik heb laten zien dat in Nederland – anders dan in Polen – juist meer dan honderd jaar ervaring bestaat met de levenslange gevangenisstraf en tevens met de verkorting van die straf en dat nimmer sprake is geweest van recidive. Levenslanggestraften waren daartoe onder meer onderworpen aan de zogenoemde Volgprocedure. In deze procedure werd hun geestelijke en lichamelijke ontwikkeling regelmatig onderzocht. Waar nodig werd besloten tot behandeling van de levenslanggestrafte in een psychiatrische kliniek (in casu een TBS-kliniek).

In plaats dat deze succesvolle praktijk werd voortgezet, zo zette ik uiteen, is in 2004 door de regering besloten dat de levenslange gevangenisstraf letterlijk tot de dood van de veroordeelde moet duren. Dit heeft geresulteerd in een stijging van het aantal onherroepelijk veroordeelde levenslanggestraften in de Nederlands gevangenissen van één in 1975 (1975 tot 1984) tot 33 nu (maart 2017) en daarbij zeven wier straffen nog niet onherroepelijk zijn.

Deze 33 gestraften zijn overigens allemaal man; voor het overige zijn zij niet met elkaar te vergelijken behalve dat zij allen (ten minste) één moord hebben gepleegd en daarvoor tot een levenslange gevangenisstraf zijn veroordeeld.

Tegen de in 2004 aangevangen manier van tenuitvoerleggen is de laatste jaren verzet gerezen van de kant van de Nederlandse rechterlijke macht. Dit gebeurde mede onder invloed van uitspraken van het Europese Hof voor de Rechten van de Mens (de zaken Vinter e.a. tegen het VK van 2013 en Murray tegen Nederland van 2016). De huidige stand van zaken is dat de Nederlandse Hoge Raad de politiek tot september 2017 de tijd heeft gegeven om de wijze van tenuitvoerleggen aan te passen aan de Europese standaard.

Forum Levenslang

In mijn toespraak ben ik ook ingegaan op de werkwijze van het Forum Levenslang. Door het informeren, publiceren en het stellen van vragen heeft het Forum bijgedragen dat informatie op tafel kwam waaruit kon worden afgeleid dat de tenuitvoerlegging niet overeenkomstig de door het EHRM gestelde voorwaarden verloopt. Deze informatie stond vervolgens de Hoge Raad ter beschikking. Ten tweede heb ik gewezen op de onlangs door het Forum opgestelde Volgprocedure (Monitoring Procedure), die de administratie kan helpen de tenuitvoerlegging van de levenslange gevangenisstraf in lijn te brengen met de voorwaarden van het EHRM. Zie voor deze Volgprocedure de website van het Forum Levenslang.

‘Positieve verplichtingen’

De rechtspraak van het EHRM is overigens slechts in de toespraak van de president van het CPT en in mijn lezing aan de orde gekomen. Prof. Rzepliński zette vraagtekens bij die rechtspraak. Hij is bang dat landen zoals het Verenigd Koninkrijk uit de Raad van Europa zullen stappen, dat Polen dat ook kan doen om bijvoorbeeld vervolgens de doodstraf weer in te voeren. Hij vergeleek de koers van het Hof – dat aan de lidstaten bij het EVRM steeds dwingender verplichtingen oplegt ter nakoming van de in het verdrag opgesomde mensenrechten: de zogenoemde ‘positieve verplichtingen’ – met het communistisch regiem, ‘dat immers ook iedereen gelukkig wilde maken’.

Wiene van Hattum

---

Dit bericht is geplaatst door de Faculteit Rechtsgeleerdheid.

• Lees meer nieuws van de Faculteit Rechtsgeleerdheid.