Skip to ContentSkip to Navigation
Over ons Actueel Nieuws Nieuwsberichten

Nederlandse onderzoekers in oudste wetenschappelijk tijdschrift ter wereld

Belang van biologische klok zie je pas echt in het wild
20 november 2017

Het oudste wetenschappelijke tijdschrift ter wereld Philosophical Transactions B besteedt een compleet themanummer over nieuw gemeenschappelijk onderzoek op het gebied van chronobiologie en ecologie, geïnitieerd door onderzoekers van de Rijksuniversiteit Groningen, het Nederlands Instituut voor Ecologie en het Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee. “Een grote eer”, aldus prof. dr. Theunis Piersma van het laatstgenoemde instituut, “want Philosophical Transactions van uitgever Royal Society London is het blad waarin Darwin en Van Leeuwenhoek ooit gepubliceerd hebben.”

De impact van de biologische klok op de natuur en ons leven is enorm. Jetlags, hormonen, gezondheid: heel veel is verbonden met de klok die in ons lichaam de tijd bijhoudt. Dat geldt niet alleen voor de mens, maar voor vrijwel alle andere organismen op onze planeet. Onderzoek hierover werd daarom onlangs beloond met een Nobelprijs. De kennis over klokmechanismen maakt dat we nu de betekenis in het leven van organismen kunnen begrijpen, en hiervoor moeten we de ritmiek in de natuur bestuderen. “Ecologie en chronobiologie - de 'biologie van de klok' - moeten we weer herenigen", stelt themaredacteur prof. Menno Gerkema van Rijksuniversiteit Groningen. “Zestig jaar geleden werkten deze vakgebieden samen, maar daarna focusten de chronobiologen op het mechaniek van de klok en de ecologen op timing in de natuur. Alleen samen kun je de werkelijke impact van de tijd op organismen ontrafelen.”

Wilde klok

Ecologen en chronobiologen moeten dus weer 'dezelfde taal' gaan spreken. Als start organiseerden onderzoekers van Rijksuniversiteit Groningen (RUG), het Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO-KNAW) en het Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee (NIOZ) samen een internationaal symposium over ‘Wild Clocks’. Het symposium leverde de aanzet voor meer dan 10 wetenschappelijke publicaties, verzameld in één overzichtsnummer van Philosophical Transactions of the Royal Society B over het bijhouden van de tijd bij wilde dieren. Dit is op zondag 19 november verschenen.

Vogel
Van trek tot seks
Naast de dagelijkse klok waar we al redelijk wat van weten, zijn er ook de ritmes van seizoen en getij. Daarover is veel minder bekend, en dit valt binnen moeilijk te onderzoeken. Naar buiten dus! Allerlei nieuwe tools helpen de wetenschappers daarbij. Het mechaniek van de klok kunnen ze stiekem aanpassen, stofjes verraden de stand van de klok in hersenen en lichaam en ook zijn dieren in het wild nu veel beter te volgen in zowel ruimte als tijd. Bijvoorbeeld bij trekvogels op de lange afstand die tijdelijke voedselpieken benutten in gebieden een paar duizend kilometer verderop. En een klok kan ook helpen met de navigatie tijdens de reis.

Maar waar wordt in de natuur nu precies op geselecteerd, bv. door een mogelijke partner? De klok blijkt bij allerlei interacties spelbreker of matchmaker te kunnen zijn: van trek tot seks. “En bij de zee is de klok het ingewikkeldst van allemaal,” zegt NIOZ-onderzoeker prof. Theunis Piersma. “Hier spelen niet alleen het ritme van dag en jaar een rol, maar daar bovenop nog dat van eb en vloed plus de maan.” Dat zijn eigenlijk een heleboel klokken op een rijtje die in één dier aan het tikken zijn. Een delicaat systeem, dat niet verstoord moet raken door bijvoorbeeld lichtvervuiling of klimaatverandering.

Evolutie

Muizen die opeens dagactief worden onder natuurlijke omstandigheden, terwijl ze in het lab nachtactief zijn. Dat maakt nogal uit voor de conclusies van je onderzoek. Maar ook op een hoger niveau zijn er genoeg verschillen tussen lab- en veldonderzoek aan ritmes. NIOO-onderzoeker en dierecoloog prof. Marcel Visser vat het belang van veldonderzoek samen: “Waarom de klok werkt hoe hij werkt, is alleen te begrijpen als je 'wilde klokken' in het laboratorium èn in het veld onderzoekt. Het belang begrijp je beter onder de natuurlijke omstandigheden die een rol spelen bij de evolutie van de klok.”

Meer informatie
Theme issue Wild clocks: integrating chronobiology and ecology to understand timekeeping in free-living animals, samenstellers/redacteuren William J. Schwartz, Barbara Helm and Menno P. Gerkema. Philosophical Transactions of the Royal Society B, 19 november 2017.

Laatst gewijzigd:17 oktober 2022 16:10
View this page in: English

Meer nieuws

  • 18 maart 2024

    VentureLab North helpt onderzoekers op weg naar succesvolle startups

    Het is menig onderzoeker al overkomen. Tijdens het werken vraag je je opeens af: zou dit niet ontzettend nuttig zijn voor de mensen buiten mijn onderzoeksveld? Er zijn allerlei manieren om onderzoeksinzichten te verspreiden. Denk bijvoorbeeld aan...

  • 04 maart 2024

    Een plantaardige sensor

    In Makers van de RUG belichten we elke twee weken een onderzoeker die iets concreets heeft ontwikkeld: van zelfgemaakte meetapparatuur voor wetenschappelijk onderzoek tot kleine of grote producten die ons dagelijks leven kunnen veranderen. Zo...

  • 11 december 2023

    Join the 'Language and AI' community

    As a part of the Jantina Tammes School, the 'Language and AI' theme is an interdisciplinary initiative that aims to encourage collaboration among academics, PhD candidates, students, and industry representatives who share a keen interest in the...