Het slavernijverleden van Friesland en Groningen

Wie denkt dat dat het Nederlandse slavernijverleden zich beperkt tot Suriname, de Antillen, of het huidige Indonesië heeft het mis. Twee rijk geïllustreerde boeken over Sporen van het slavernijverleden in Groningen en in Fryslan laten zien hoe zeer ook de geschiedenis van de Noordelijke provincies verweven is met de Nederlandse koloniale geschiedenis en de slavernij. De historici Barbara Henkes en Margriet Fokken nemen hun lezers letterlijk mee op ontdekkingsreis door de twee noordelijke provincies. Ze presenteren een schat aan informatie via wandelroutes en fietsroutes langs locaties die herinneren aan het slavernijverleden.

De West-Indische Compagnie in Groningen

De West-Indische Compagnie (WIC) was in de 17^e en 18^e eeuw verantwoordelijk voor de driehoekshandel tussen Nederland, West-Afrika en Amerika. De winst werd gemaakt door in West-Afrika mensen tot slaaf te maken en te verkopen in het Caraïbisch gebied. Daarna werden de schepen volgeladen met koffie, suiker, cacao en tabak die dankzij slavenarbeid goedkoop geproduceerd konden worden. Vaak wordt de rol van Amsterdam en Zeeland in de WIC belicht, maar Henkes en Fokken tonen aan dat de Groningse afdeling van de WIC ook een rol van betekenis speelde. Ondernemers en aandeelhouders investeerden omgerekend zo’n 10 miljoen euro in de WIC.

Hoewel Friesland geen afdeling had van de WIC, noch van de Verenigde Oost-Indisch Compagnie (VOC), die zich op het oostelijk halfrond richtte, waren ook de Friezen via de scheepsvaart, door investeringen van de elite en winsten uit koloniale producten, nauw verbonden met het slavernijverleden in zowel ‘de Oost’ als ‘de West’.

Met hun onderzoek maakten Henkes en Fokken deze geschiedenissen toegankelijk voor een groot publiek door het slavernijverleden in de overzeese gebieden te koppelen aan plekken, objecten en documenten in de regio. Zo lezen we over slaveneigenaren die vanuit de Noordelijke Nederlanden hun winsten uit de koloniën opstreken, over koloniale ambtenaren of handelaars die soms hun kinderen bij slaafgemaakte vrouwen mee naar Nederland namen, en over de import van koloniale waar die over de ruggen van slaafgemaakten werd geproduceerd. Specerijen, textiel, suiker, tabak, en cacao werden vervolgens naar Nederland verscheept om hier verwerkt te worden in winstgevende fabrieken, raffinaderijen en kruidenierszaken. Naast de vele burgermeesters die goed verdienden aan de onbetaalde slavenarbeid, staan de verhalen van Cornelis Voorhoeve en Marten Douwes Teenstra die zich inzetten voor de afschaffing van de slavernij.

Samenwerking en bewustwording

Veel van deze verhalen werden uitgezocht door geschiedenisstudenten. Onmisbaar was daarbij de steun van de Groninger Archieven, Tresoar, het Historisch Centrum Leeuwarden, het Hannemahuis in Harlingen, het Groninger Museum, het Fries Museum, het Universiteitsmuseum en de hulp van vele experts onder wie ook veel amateur historici. Barbara Henkes: “Zo’n samenwerking is noodzakelijk en inspirerend, maar je moet er wel de nodige tijd voor nemen. Toen we net begonnen met dit project in 2014, werd nog vaak gezegd dat er niets te vinden zou zijn. Maar voor historici geldt: wie zoekt zal vinden! We ontdekten verrassende informatie over familienetwerken en erfenissen, over proefschriften die stelling namen voor en tegen de slavernij, en over de toen ook al soms agressieve benadering van Afrikanen in Groningen en Friesland. Voor het uitkomen van het boekje over Groningen in september 2016 gaven we een presentatie bij de Groninger archieven met aansluitend proefwandelingen. Daarvoor was grote belangstelling.” Nadien is die interesse alleen maar gegroeid.

In februari start het evenement ‘Bitterzoet Erfgoed’ over Groningen en de slavernij, waarin het Groninger Museum, het Museum aan de AA, het Universiteitsmuseum, het Grafisch Museum, het Forum, de Stichting Oude Kerken in Groningen en nog veel andere erfgoedinstellingen in de provincie samen aandacht vragen voor deze geschiedenis. Ook in Friesland blijkt de interesse voor deze thematiek sinds de presentatie van het boek in april 2021 groot.

Dankzij financiële bijdragen van het Groninger Universiteitsfonds, het Prins Bernard Cultuurfonds, Tresoar en de Stichting Vrienden van Tresoar, Stichting de Grote Zuidwesthoek, Stichting Het Nieuwe Stads Weeshuis, Stichting Professor van Winter Fonds, Stichting Ritske Boelema Gasthuis en het J.B.Scholtensfonds konden de “Sporen van het slavernijverleden” zo mooi uitgegeven worden.

Barbara Henkes: “Onze kijk op de geschiedenis verandert met de tijd. We blijken gewelddadige gebeurtenissen soms liever te vergeten, bewust of onbewust. Toch heeft ook dat koloniale verleden, met al zijn rijkdom en repressie ons als mens en als samenleving gevormd. Ik vind het belangrijk te onderzoeken hoe de ongelijke verdeling van macht en rijkdom in de huidige wereld verbonden is met wat zich in het verleden heeft afgespeeld.

Het project in de Noordelijke provincies staat niet op zichzelf, maar maakt deel uit van het landelijke netwerk Mapping slavery NL, dat in verschillende steden en regio’s het slavernijverleden letterlijk op de kaart.

Meer weten:

Margriet Fokken & Barbara Henkes, Sporen van het slavernijverleden in Groningen, Gids voor Stad en Ommeland, Uitgeverij Passage, Groningen, 2016.

Barbara Henkes, Sporen van het slavernijverleden in Fryslân. Uitgeverij Passage, Groningen 2021.

https://www.groningerarchieven.nl/(...)erleden-in-groningen

http://mappingslavery.nl/