Stad tussen Verlichting en Romantiek: Groningen 1780-1850

Promotie: mw. E.A.J. Ast-Boiten, 16.15 uur, Aula Academiegebouw, Broerstraat 5, Groningen

Proefschrift: Stad tussen Verlichting en Romantiek: Groningen 1780-1850

Promotor(s): prof.dr. M.G.J. Duijvendak

Faculteit: Letteren

Beeld van cultureel en artistiek Groningen, 1780-1850

Aan het einde van de achttiende eeuw was is er in de stad Groningen een avant-garde die overtuigd was van de noodzaak van de eenheidsstaat. Onderwijs en cultuur werden gezien als belangrijke instrumenten om het volk op te voeden en te verenigen in zo’n eenheidsstaat. Op religieus gebied was men voor tolerantie. Dit blijkt uit het proefschrift van Lies Ast-Boiten. Op cultureel en artistiek terrein blijken de Groningers trendvolgers te zijn en van een achterstand, zoals die voorheen wel werd vermoed, is Ast-Boiten niets gebleken. De geografische ligging vormde echter wel een obstakel voor de persoonlijke kennismaking met kunstenaars en geleerden.

De periode eind achttiende eeuw tot midden negentiende eeuw laat in Europa grote beroering zien. De Franse Revolutie en de opkomst en ondergang van Napoleon doen veel staten op hun grondvesten schudden. In Nederland maakt de Verenigde Republiek plaats voor het Koninkrijk der Nederlanden. In cultureel en artistiek opzicht wijkt het Frans georiënteerde Classicisme voor de Romantiek, die in Nederland overigens met enig argwaan wordt beschouwd.

Ast-Boitens proefschrift is een zoektocht naar de ambities en voorkeuren van de destijds perifere provinciestad Groningen. Ze behandelt de leescultuur, de Maatschappij tot Nut van ’t Algemeen, de genootschappen, het theater- en muziekleven en het literaire leven. Het blijkt dat aan het einde van de achttiende eeuw een voorhoede, geïnspireerd door de internationale Verlichting, zich inzet voor politieke veranderingen en moreel burgerschap. Deze voorhoede is patriotgezind en op godsdienstig gebied gematigd en tolerant. Wat opvalt is dat deze voorhoede fervente voorstanders van de nationale eenheidsstaat laat zien. Omstreeks 1800 maakt men kennis met de Romantiek en evenals elders worden Bilderdijk, Byron en Walter Scott de literaire helden. Boekhandelaar en uitgever Van Boekeren speelt in dit opzicht een belangrijke rol omdat hij Scott als eerste laat vertalen in het Nederlands. Met B.H. Lulofs als hoogleraar Nederlandse taal en welsprekendheid krijgt de Groninger Hogeschool een nationalistisch tintje, terwijl jurist en dichter H.O. Spandaw met zijn verheerlijking van het vaderland zelfs enige jaren nationale roem verwerft. De smaakontwikkeling houdt overigens gelijke tred met die van Nederland in zijn geheel. Wat het cultuuraanbod betreft heeft de stad wel degelijk last van haar geïsoleerde ligging. Er is dan ook een constante vrees achterop te raken.

Lies Ast-Boiten (Groningen, 1942) studeerde geschiedenis aan de Rijksuniversiteit Groningen. Ze verrichtte haar onderzoek bij de Faculteit der Letteren van de RUG.